آسمان‏هاى هفت‏گانه

در قرآن اشاره به آسمانهاى هفتگانه شده منظور چیست؟

پاسخ

درباره «آسمانهاى هفتگانه» که در قرآن هم به آن اشاره شده دانشمندان اسلامى و مفسران چند تفسیر ذکر کرده‏اند:

1- منظور از عدد هفت در اینجا تکثیر است؛ یعنى، آسمانهاى متعدد؛ یعنى، کرات فراوانى آفریده است؛ و بسیار مى‏شود که در زبان عربى و فارسى یا زیانهاى دیگر، اعدادى را به عنوان تکثیر ذکر مى‏کنند؛ یعنى، عدد را مى‏گویند و منظور از آن خصوص مقدار معینى نیست؛ بلکه مقصود از آن بیان زیادى یک موضوع است.

مثلا، بسیار مى‏شود که درفارسى مى‏گوییم پنجاه مرتبه این سخن را به تو گفتم؛ یا ده مرتبه از او مطالبه کردم؛ در حالى که نظر خاصى روى عدد پنجاه و ده نیست، بلکه منظور این است که بسیار آن مطلب را گفته‏ایم یا از طرف خود مطالبه نموده‏ایم.

بدیهى است عدد هفت در اینجا به منظور بیان کثرت و تعدد است، والا مى‏دانیم اگر ده یا صد دریا هم به آن اضافه شود معلومات بى پایان خداوند را نمى‏توانند بنویسند.

زیرا اساسا خدا از هر جهت لایتناهى است. همچنین اعداد دیگرى مانند سبعین (هفتاد) یا مانند آن در قرآن یا سایر کلمات عرب و زبانهاى دیگر به منظور تکثیر به کار برده مى‏شود و چنین اعدادى مفهوم عدد خاصى را نمى‏رساند، بلکه منظور اشاره به زیادى یک چیز است.

2- منظور از آسمانهاى هفتگانه، سیاراتى بود که در موقع نزول قرآن براى مردم آن روز معلوم بوده، یا سیاراتى است که اکنون با چشم عادى و غیر مسلح براى عموم قابل رؤیت است.

3- منظور از آسمانهاى هفتگانه همان طبقات مختلف هوا و گازهاى گوناگونى است که زمین را احاطه کرده است.

4- اما به عقیده بعضى از دانشمندان بزرگ، کواکب و ستارگان و کهکشانهایى که دیده مى‏شود همه جزء آسمان اولند و در ماوراى آن شش جهان بزرگ دیگر هست.

به هر حال، ذکر این نکته لازم به نظر مى‏رسد: از آیات و روایاتى که عدد آسمانها را هفت معرفى کرده به هیچ وجه تایید نظریه هیئت بطلمیوس که آسمانها را به صورت افلاکى مانند طبقات پوست پیاز معرفى مى‏کرد، استفاده نمى‏شود (زیرا مطابق هیئت بطلمیوس عدد افلاک و آسمانها نه مى‏باشد.)

اما راجع به زمینهاى هفتگانه که در قرآن بطور اشاره و در بعضى احادیث با صراحت ذکر شده نظریاتى شبیه نظریات بالا داده شده، ازجمله این که عدد هفت به معنى تکثیر است و یا این که اشاره به طبقات مختلف زمین است، یا این که منظور از زمینهاى هفتگانه، سیارات عطارد، زهره، زحل، زمین، مریخ، مشترى و ماه مى‏باشد؛ یعنى، همان کرات منظومه شمسى که براى ما قابل رؤیت است (البته کرات یا اقمار متعدد دیگرى در منظومه شمسى هستند ولى آنها با چشم عادى قابل رؤیت نیستند)؛ و بنابراین تفسیر، منظور از آسمانهاى هفتگانه، همان فضایى است که در بالاى هر یک از این کرات هفتگانه قرار دارد.

به عبارت دیگر: خود این کرات هفتگانه، زمین محسوب مى‏شود و «جو» یا فضاى اطرافشان، آسمان آنهاست (باید توجه داشت که «سماء» در لغت عرب به معنى هر چیزى است که در طرف بالا قرار دارد).

این بود خلاصه تفسیرهاى مختلفى که دانشمندان و مفسران ما درباره آسمانهاى هفتگانه و زمینهاى هفتگانه گفته‏اند، البته توضیح درباره قرائنى که هر یک از این نظریات را تایید مى‏کند، مخصوصا تفسیر اخیر که از همه نزدیکتر به نظر مى‏رسد و ذکر شواهد آن نیازمند به شرح و بسط بیشترى است.